Dit jaar extra risico op ergot alkaloïden in graan

“Tijdig monitoren is een goed idee”

Afgelopen voorjaar viel er in Nederland en andere landen in Europa meer neerslag dan normaal. Het voorjaar van 2023 gaat daarmee door als ‘natste van de eeuw’. Een goed uitgangspunt voor komende zomer zou je denken. Maar toch heeft zo’n nat voorjaar ook nadelen. Zo hadden schimmels als mycotoxinen – en met name ergot alkaloïden meer kans om de oogst aan te tasten. Ergot alkaloïden kunnen voorkomen in granen en zijn schadelijk voor de gezondheid van mens en dier. Hoe groot is het risico en wat kunt u doen ter voorbereiding om aantasting van granen zoals rogge of tarwe door ergot alkaloïden te voorkomen?

“Het ontstaan van ergot alkaloïden in graan is niet altijd te voorkomen”, vertelt Jaap Hengstmengel. Maar hoe schadelijk zijn ergot alkaloïden precies? Ergot alkaloïden zijn een groep van 12 gifstoffen uit een aan mycotoxines verwante familie, die leven in schimmels. Door toedoen van ergot alkaloïden kan er moederkoren ontstaan in granen als rogge en tarwe. Hengstmengel: “Moederkoren is een schimmel die groeit op de aren van deze granen en bevat schadelijke stoffen. Wanneer mensen of dieren te hoge concentraties binnenkrijgen, kan dit schadelijk zijn voor hun gezondheid. Dat kan leiden tot vee-sterfte. Met name koeien en paarden zijn kunnen overlijden als zij te hoge concentraties binnenkrijgen.”  

Groei in natte periodes

Mycotoxines, schimmels en ook ergot alkaloïden ontstaan door vocht. “In natte periodes zoals afgelopen voorjaar kunnen de granen op het land lokaal langere tijd vochtig blijven: de ideale omstandigheid voor schimmelgroei en daarmee het ontstaan van ergot alkaloïden. Dat is een natuurlijk proces”, vertelt Hengstmengel. Toch hebben we invloed op de verdere uitgroei van deze gifstoffen. “Meer gewasbeschermingsmiddelen gebruiken zou de groei van schimmels kunnen remmen. Dat levert natuurlijk weer andere uitdagingen op, rond de maximale residu limieten van deze beschermingsmiddelen. Dat vergt het vinden van de juiste dosering en balans.”

"Rogge dat dicht bij een sloot, beek of rivier groeit, kan sneller zijn aangetast met ergot alkaloïden dan rogge aan de andere – drogere - kant van het perceel"

Besmetting: heel lokaal

Ook de plek waar het graan groeit, maakt verschil, weet Hengstmengel. “Rogge dat dicht bij een sloot, beek of rivier groeit, kan sneller zijn aangetast met ergot alkaloïden dan rogge aan de andere – drogere - kant van het perceel. Daarmee is graan besmet met moederkoren of ergot alkaloïden nooit homogeen verdeeld over de hele partij. Stel, in een hoek van de opslaglocatie is lekkage geweest. Dan is daar mogelijk schimmelgroei ontstaan, terwijl de rest van de partij droog is gebleven en vrij van schimmels. Of op het land was een klein deel van de akker veel natter, omdat de bodem daar minder vochtdoorlatend was. Dan kunnen die granen heel lokaal besmet zijn. Tijdens de groei kunt u alvast analyseren op de meest risicovolle punten hoe het staat met het gehalte ergot alkaloïden. Zo heeft u alvast een indruk van de waarde en verkoopbaarheid van de granen. En als het gaat om de monsternametechniek, is het heel belangrijk om een representatief monster te nemen voor de hele partij. Mijn advies: vaar niet blind op een analyseresultaat. Onderzoek ook hoe de monstername heeft plaatsgevonden.” 

Vochtreductie

Ook bij de opslag van granen zijn beheersmaatregelen denkbaar om de verdere vorming van ergot alkaloïden te voorkomen. “Goede thermostatering en vochtreductie helpen om het proces te remmen. Over het algemeen zien we dat de voorzieningen voor optimale opslagomstandigheden in bijvoorbeeld Azië minder goed zijn geregeld. Het is kostbaar om te zorgen voor het ideale klimaat in de opslag. Toch zien we dat het niet altijd per se beter is geregeld in West-Europa. Ook bij partijen uit onze regio is het daarom zaak vóór aankoop van granen een analyse op ergot alkaloïden uit te voeren – in het land van herkomst. Op die manier zit u niet met een onverkoopbare partij, als u de granen zonder die informatie naar Nederland laat verschepen.” 

"Sinds januari 2023 tot nu ligt 15% van al onze analyses op ergot alkaloïden boven de norm"

Monitoring: nu extra belangrijk

Een factor die de monitoring op ergot alkaloïden extra belangrijk maakt, is dat de maximumgehalten voor verschillende typen levensmiddelen medio 2021 zijn verscherpt door de Europese Commissie in Verordening (EU) 2021/1399. “Vóórdat de nieuwe wetgeving inging, zagen we in de data van onze analyses dat ongeveer 20% van de analyseresultaten op ergot alkaloïden boven de nieuwe norm lag. Ook nu is er extra risico op hogere gehalten ergot alkaloïden, vanwege het erg natte voorjaar. En we zagen de laatste jaren al dat in specifieke gebieden in Frankrijk bijvoorbeeld verschillende mycotoxines zorgden voor uitdagingen. De kans op een normoverschrijding lijkt daarom nu relatief hoog. Sinds januari 2023 tot nu ligt 15% van al onze analyses op ergot alkaloïden boven de norm.”

"Of het gaat om een hoogwaardig tarweproduct dat we als levensmiddel consumeren óf dat tarwe in een diervoederproduct verdwijnt, maakt financieel een enorm verschil"

Wat te doen bij een normoverschrijding?

Bij een normoverschrijding op ergot alkaloïden in een partij graan bedoeld voor levensmiddelen, is er een alternatief. Hengstmengel: “Een alternatief is het graan te verwerken in diervoeder, waarvoor op dit nog moment nog geen normen gelden voor ergot alkaloiden, alleen voor moederkoren. Maar daarmee is de partij ook minder waard. Of het gaat om een hoogwaardig tarweproduct dat we als levensmiddel consumeren óf dat tarwe in een diervoederproduct verdwijnt, maakt financieel een enorm verschil. En dat is ingewikkeld.”

Gevolgen voor de beschikbaarheid van granen in 2023

De vorming van mycotoxines in graan is niet de enige uitdaging waar graantelers en graanhandelaren dit jaar mee te kampen hebben. En dat kan gevolgen hebben voor de beschikbaarheid en de prijzen van granen. De dambreuk bij Cherson begin juni in Oekraïne kan het bijvoorbeeld moeilijker maken aan graan te komen. Volgens de NOS staat tienduizenden hectare landbouwgrond onder water en nog eens honderdduizenden hectare komen juist zonder water te zitten. Volgens FoodPro Network stijgen de prijzen weer, mede door zorgen over de weersomstandigheden waar graanboeren elders in de wereld mee kampen. Zo verwacht het Australische ministerie van Landbouw een terugval van de tarweoogst met ruim een derde door aanhoudende droogte. Ook in Argentinië en de Verenigde Staten dreigt een gebrek aan neerslag. In de Chinese provincie Henan zit hevige regenval de oogst juist dwars, waardoor China mogelijk meer tarwe moet importeren.

Meer weten of ergot alkaloïden?

Bij Eurofins LabCo kunt u terecht voor onafhankelijke analyse van uw (graan)product op ergot alkaloïden. We verzorgen de analyse op ergot alkaloïden in levensmiddelen en diervoeders onder accreditatie. Daarbij kunnen we ergot alkaloïden tot 3 mg/kg identificeren en kwantificeren. Vanaf september verwachten we de doorlooptijd verder omlaag te brengen naar same day op verzoek en standaard-analyse van 2 dagen. Bovendien kunnen we een representatieve, onafhankelijke monstername voor de hele partij voor u verzorgen. Meer weten? Neem direct contact met ons op via LabCo@ftbnl.eurofins.com of +31 (0)180 643 000.